Als voorzitter van de raad van toezicht kwam hij niet dagelijks in OlmenEs maar de keren dat Ben de Valk het terrein betrad, werd hij steevast even staande gehouden door de een of de andere bewoner. ‘Dan woelt er een hand door je haar, of zij schikken wat aan de plooien van je jasje. Onvoorwaardelijk blij je te zien, zo’n begroeting vind ik ontwapenend. Het zet jou weer even op je plaats: jij bent er als professional niet alleen voor de bewoners, zij zijn er ook voor jou.’
Na tien jaar heeft voorzitter van de raad van toezicht Ben de Valk afscheid genomen van OlmenEs. Eerst als bestuurslid, en later zelf als voorzitter, heeft hij de transformatie geleid van het vorige, meer hiërarchische bestuursmodel naar de huidige structuur van de leefgemeenschap; met openlijke interactie tussen bewoners, directie, medewerkers en ouders. De raad van toezicht heeft zichzelf daarbij op afstand gezet – ‘Die vertegenwoordigt nu de kritische samenleving’ – en de directie maakt het beleid, met inbreng vanuit de alledaagse praktijk door de cliëntenraad en de ondernemingsraad. OlmenEs loopt voorop in die werkwijze, De Valk kan het weten want als zelfstandig interim manager heeft hij in de loop van de tijd tientallen gezondheidszorginstellingen doorgelicht, of zelf voor korte tijd geleid.
Nog niet af
‘De zorg is per definitie regentesk’, zegt de scheidend voorzitter. ‘Vanaf de jaren tachtig zijn we sterk geprofessionaliseerd en vermedicaliseert, de tijdgeest maakte van elke instelling een bedrijf. Zeker in de reguliere zorg luidt het adagium: iemand heeft zorg nodig, dus dat lossen we op.’ Tegenover die eenzijdige benadering van hulpverlening over de hoofden van de bewoners heen laat OlmenEs een tegengeluid horen. Dat kan echter nog krachtiger, het werk is nog niet af, beklemtoont De Valk. Nu de organisatie bestuurlijk op een lijn zit, heeft OlmenEs de plicht zich nog sterker te bezinnen op de inhoud, want juist door het spirituele mensbeeld onderscheidt de antroposofische instelling zich van de reguliere zorg. ‘Binnen OlmenEs leeft het begrip: een handicap is niet alleen een last, de beperking geeft ook iets terug. Het vormt de opstap naar een gelijkwaardige dialoog tussen bewoners en medewerkers. Vanuit dat inzicht zou de instelling zich nog meer moeten verdiepen in de vraag: van wie is OlmenEs nu eigenlijk? Heeft de bewoner werkelijk een instituut nodig? Nee, wel een respectvolle omgeving waarin hij zich kan ontplooien. De bewoners zijn goed beschouwd de morele eigenaren van OlmenEs.’
Respect in woorden en waarden
De emancipatie van de bewoners tot volwaardige ingezetenen van de OlmenEs gemeenschap ziet De Valk als de ontwikkelingsuitdaging van de instelling. Ingewikkeld om te verwezenlijken, kant en klare antwoorden heeft ook hij niet, maar als het ergens kan dan toch hier. Medewerkers zullen de bereidheid moeten tonen om hun functioneren telkens opnieuw ter discussie te stellen, de instelling zal het zorgsysteem bij voortduring tegen het licht moeten houden. Voorbeeld: ‘Een bewoner heeft een dag geen zin om te werken. Professioneel redeneert de begeleider: het helpt hem anders wel. Maar je kan ook met elkaar afspreken: laat eens gebeuren, kijken hoe de dag verloopt. Vervolgens kan de ervaring als voorbeeld worden gebruikt’ Zoiets is eng en lastig, begrijpt De Valk, de organisatie van de hulpverlening laat het momenteel niet toe, maar het gaat erom dat het beleden respect voor het individu niet alleen betekenis heeft in woorden, maar ook in waarden. ‘Uiteindelijk zou je zorg geen hulpverlening meer moeten noemen.’
Een thuis voor iedereen: voor bewoners, medewerkers, ouders en mantelzorgers - zo ziet de ideaalsamenleving van OlmenEs er volgens Ben de Valk uit. Een gemeenschap op zichzelf, maar wel met een open blik naar buiten. Bedreigingen, zoals de afbouw van de AWBZ, liggen weliswaar op de loer, maar probeer die te lijf te gaan met nieuwe initiatieven, geeft hij bij zijn vertrek mee. Verdere uitbreiding van OlmenEs zet weinig zoden aan de dijk, weet hij uit volumestudies. De kansen liggen in het omarmen van maatschappelijke vraagstukken: ‘Nodig gepensioneerden uit als vrijwilligers, bouw de zakelijke contacten verder uit en oriënteer je op andere werkvormen, en haal wonen en zorg uit elkaar zodat de bedrijfsvoering minder kwetsbaar wordt. Maar vooral: houdt scherp aandacht voor de morele kwaliteit van OlmenEs.’
OlmenEs is een gemeenschap voor volwassenen met een verstandelijke beperking centraal in Noord Nederland. Antroposofie is onze basis. Wij bieden zorg, begeleiding en ondersteuning bij het samen wonen, samen werken en samen leven. Voor ons is de persoonlijkheid van de bewoner leidend, niet zijn beperking.