Met een groep onderzoekers van de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht onderzoeken we wat sociale inclusie betekent voor mensen met een verstandelijke beperking die wonen in een beschutte leefomgeving. In juli 2016 ondertekende Nederland namelijk het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met een beperking. In het VN verdrag staan het bevorderen van participatie en een meer inclusieve samenleving centraal. Maar hoe geef je vorm aan participatie en sociale inclusie voor mensen die wonen in een beschutte leefomgeving? Sociale inclusie wordt meestal uitgelegd als dat je zou moeten wonen, werken, leren en recreëren in de gewone wijk en dan zoveel mogelijk met mensen die geen familie, professional of mede-cliënt zijn. Staat sociale inclusie dan niet haaks op het wonen in een beschutte leefomgeving?
Om dat beter te begrijpen doe ik samen met een groep collega’s onderzoek met en bij zes zorginstellingen door heel Nederland die een beschutte woon/werkplek bieden aan mensen met een verstandelijke en/of meervoudige beperking. OlmenEs is een van de betrokken instellingen. We lopen mee met mensen met een beperking en hun begeleiders om te ervaren hoe ‘sociale inclusie’ vorm en betekenis krijgt in hun leven. Met wie hebben ze contact? Wat is de betekenis van deze contacten voor mensen met een beperking en degenen die ze ontmoeten? Waar ondernemen ze hun activiteiten en hoe beleven ze deze? Hoe wordt er op het terrein of daarbuiten vormgegeven aan gemeenschapsvorming en wie kan daar wel of niet aan meedoen?
Vorig jaar beleefde ik rond deze tijd een indrukwekkende week bij OlmenEs. Ik volgde drie bewoners van OlmenEs gedurende ca twee dagen en liep met ze mee tijdens hun dagelijkse activiteiten. Zo sloot ik aan bij de dagopening, at mee op de woonhuizen, ging mee naar de werkgebieden, vergezelde de bewoners tijdens hun hobby’s (bijvoorbeeld zwemmen, dansen of drummen), deed mee met de kerstmarkt en schoof aan bij kunstzinnige therapie. Ook sprak ik met de begeleiders en verwanten van deze drie bewoners en interviewde ik diverse sleutelfiguren op het terrein. Ook nam ik een kijkje op de boerderij, de natuurbegraafplaats, wandelde ik door de bossen en weilanden die horen bij het terrein.
Nu is het onderzoek nog in volle gang en ik hoop als het weer mogelijk is na de coronaperiode nog een week op OlmenEs te mogen verblijven. Toch kan ik alvast zeggen op grond van de weken dat ik meeliep op terreinen door heel Nederland dat woon/werk gemeenschappen als OlmenEs als het ware een wereld in de wereld vormen. Je voelt letterlijk als je de lange smalle weg door het bos hebt afgelegd, dat je een andere plek binnen rijdt. Een bijzondere plaats.
Plekken als OlmenEs zou je in de woorden van de filosoof Foucault als een ‘heterotopie’ kunnen duiden. Heteros betekent anders/verschillend en topos betekent plaats, plek. Het is een plaats of plek die anders is dan de wereld waarin hij zich bevindt. Je zou het kunnen zien als een wereld in een wereld, die de buitenwereld enerzijds weerspiegelt en anderzijds overhoop gooit omdat het die wereld een spiegel voorhoudt.
En dat laatste is wat mij betreft veelzeggend. Want wat kunnen we veel leren van OlmenEs en soortgelijke woon/werk gemeenschappen als het gaat om ‘sociale inclusie’. Daar wordt aan waarden als relationaliteit en gemeenschap namelijk nog echt vorm en inhoud gegeven. Het zijn geen loze concepten, maar woorden die geleefd worden tijdens het opzeggen van spreuken voor de maaltijd, zingen voor de jarigen, het vasthouden van handen tijdens de dagopening, het vieren van de jaarfeesten, het inrichten van de ruimten en het elkaar groeten op het terrein. Ik was erdoor overweldigt en wat leert het ons veel over wat een goed leven is of kan zijn!
Femmianne Bredewold
OlmenEs is een gemeenschap voor volwassenen met een verstandelijke beperking centraal in Noord Nederland. Antroposofie is onze basis. Wij bieden zorg, begeleiding en ondersteuning bij het samen wonen, samen werken en samen leven. Voor ons is de persoonlijkheid van de bewoner leidend, niet zijn beperking.