Klachten over pijn of uitingen van ongenoegen staan zelden op zichzelf bij de bewoners van OlmenEs. Doorgaans schuilt er meer achter, eenduidige medische zorg schiet dan tekort. De antroposofische gezondheidszorg van OlmenEs beschouwt geest en lichaam als een geheel. In het verlengde van de geneeskundige behandeling proberen de therapeuten van de zorggroep de innerlijke en uitwendige krachten bij bewoners zelf te stimuleren en helend op elkaar in te laten werken.
Rina Smit verzorgt de uitwendige therapie op OlmenEs, daarnaast assisteert ze als verpleegkundige de instellingsarts. ‘Het percentage wonden en breuken op OlmenEs is maar klein, bij het gros van de bewoners die bij ons op spreekuur komen is iets anders aan de hand.’ Mankementen aan het lijf kunnen voortkomen uit psychisch onbehagen, andersom kunnen lichamelijke klachten zich uiten in negatieve emoties als angst of boosheid, legt Rina uit. Al naar gelang de klachten en de persoon schakelt de dokter dan de hulp in van de kring van therapeuten. ‘Dat kan kunstzinnige therapie zijn, euritmie, muziektherapie, of de bewoners komen bij mij.’
De uitwendige therapie bestaat in de praktijk voornamelijk uit inwrijvingen en badtherapie, vertelt Rina. Wikkelen met geneeskrachtige kompressen doet ze een enkele keer, die behandelvorm vergt nu eenmaal de nodige voorbereiding. Het inwrijven, een zacht prikkelende massage, gebeurt met plantaardige oliën. Zo gebruikt Rina op doktersrecept een olie van moerasplanten om oedeem tegen te gaan, het idee erachter is dat het extract van de waterplanten het evenwicht herstelt van de vochthuishouding in het lichaam. Een bewoner die de buitenwereld als een constante bedreiging voelt wrijft zij in met solumolie, gemaakt uit turf. Zo krijgt hij een tweede beschermlaagje op de huid. Of het helpt? Rina maakt verrassende resultaten mee: ‘De extra aandacht doet al heel veel. Je neemt de tijd voor het individu, de bewoners ervaren de een op een behandeling als hun moment.’
De intimiteit van de badtherapie vindt Rina zelf al dikwijls ontwapenend. Ze laat de bewoners de keuze of ze iets aan willen houden, maar eenmaal binnen in de behandelkamer heeft vrijwel niemand last van enige schroom. De zachte kleuren en de natuurlijk materialen van de sfeervolle ruimte nodigen uit tot overgave, denkt Rina. ‘Alsof je terug bent in de baarmoeder.’ Het ruime houten bad heeft ze dan al laten vol lopen met water, net onder lichaamstemperatuur zodat het zich niet opdringt. Met de verstuiver heeft ze er een lekker geurende olie over verspreid. De bewoner ligt aan alle kanten vrij in het bad, een brede band ondersteunt het hoofd, het voelt als zweven. Rust. En daarna komt het moment van de overgave, aldus Rina, opgekropte spanningen en verkrampingen vloeien weg uit het lijf. Als het goed gaat. Want sommigen vinden het moeilijk om toe te geven aan het idee van gewichtloosheid en schieten gelijk in de rechtopstand. Om ze tot ontspanning te brengen vertelt Rina dan een verhaal, soms helpt een muziekje. Na een half uur in bad droogt ze de rozige badderaar af en wikkelt hem stevig in zachte flanellen lappen: ‘Net als een mummie’. Zo verhuist hij naar de aangrenzende kamer voor nog een uurtje rust. Slapen hoeft niet per se, helemaal ingepakt voelt de bewoner zich veilig begrensd in zijn eigen ik.
Wat kunstzinnige therapie precies inhoudt? Oef, Beate Gerhardts vindt het lastig om in woorden te vatten wat er onuitgesproken tijdens de sessies met bewoners gebeurt. Kunstzinnige therapie werkt nu eenmaal niet vanuit het verstand, maar draait om de beleving. Van de verschillende kunstzinnige uitingen kan je zeggen dat tekenen in sterke mate het denken aanspreekt. Met schilderen activeer je het gevoel, en tijdens het boetseren leg je jouw wil aan de materie op. De keuze voor het een of het ander hangt af van waarvoor de bewoner therapie behoeft en waar hij of zij affiniteit mee heeft.
Met middelen als vorm, kleur en beweging probeert Beate iets bij hen op gang te brengen, uiterlijk en innerlijk. De ritmisch vloeiende streek van het schilderpenseel kan worden ingezet om de houding te corrigeren, maar ook om durf te prikkelen. De bewoner begint bijvoorbeeld met een sterk verdunde aquarelverf, de eerste halen zijn daardoor niet direct confronterend en al te definitief. Het tekenen van herhaalde bewegingen – de liggende acht van het oneindige lemniscaatfiguur leent zich daar goed voor – heeft een kalmerende uitwerking. De actieve rust die er van uit gaat beïnvloed de ademhaling en de bloedsomloop. De regelmatige doorstroming brengt een verlicht gevoel teweeg. Beate: ‘Bij negatieve zielenroerselen zoals angst en woede stokt de adem en gaat het hart sneller kloppen, door de oefening herstelt de bewoner bij zichzelf de disbalans.’ Sommige bewoners, die geneigd zijn zichzelf weg te cijferen om de ander maar te plezieren, aarzelen als de kwast of het potlood het kruispunt van de lemniscaat nadert. Liever omzeilen zij de confrontatie van de lijnen dan aan hun oorspronkelijke intentie vast te houden. ‘Die help ik door een klein zetje te geven. Zijn ze erdoorheen dan valt de spanning van ze af en ontstaat er iets van zelfvertrouwen.’
Hoe een behandeling – 7 tot 12 sessies, soms meer – verloopt, staat nooit vast, een kant en klare aanpak bestaat niet, aldus Beate. Het blijft aftasten, al kan ze inmiddels putten uit rijke ervaring. Een van de jongere bewoners kon de dood van zijn vader maar geen plek geven, hij leed zichtbaar onder het verlies. Om het verwerkingsproces bij hem op gang te krijgen, begon Beate met het voorlezen van het verhaal Het gouden kistje. De hoofdpersoon gaat daarin op reis naar onbekende verten, bij het afscheid vertrouwt zijn vader hem het gouden kistje toe. Hij mag het niet openen en niet verliezen. Pas als zij zich weer met elkaar verenigen, mag hij het kistje open maken. Maar vooralsnog staat hij er alleen voor. ‘Het levensverhaal is sterk beeldend, het roept sfeer en kleuren op.’ Uitgespreid over negen sessies ontstond er een eigen verbeelding op papier. Door er telkens weer over te praten en door de tijd te nemen voor het schilderen, groeide bij de bewoner het inzicht, vertelt Beate. ‘Zo tegen kerstmis vond ik dat we konden afsluiten, maar hij gaf zelf aan nog even door te willen gaan, in februari was het namelijk precies een jaar geleden dat zijn vader stierf.
Voor hem was toen de cirkel pas echt rond.’
OlmenEs is een gemeenschap voor volwassenen met een verstandelijke beperking centraal in Noord Nederland. Antroposofie is onze basis. Wij bieden zorg, begeleiding en ondersteuning bij het samen wonen, samen werken en samen leven. Voor ons is de persoonlijkheid van de bewoner leidend, niet zijn beperking.